Şirinler

Belçikalı çizer Pierre Culliford'un oluşturduğu çizgi roman ve animasyon dizisinin ismidir "Şirinler". İlk olarak 1958'de Pierre Culliford tarafından çizgi roman olarak yayınlandı. 1981'de Tv’de gösterilen Şirinler büyük ilgi gördü. Yıllarca Türkiye'de de yayınlanan çizgi dizi, birçok ülkede, yüksek izlenme oranlarına rağmen gösterimden kaldırıldı. Ana tema olarak sosyalizm ve komünizm çağrışımından dolayı yazarı eleştirildi. Şirinler'in İngilizce adı olan "Smurf" kelimesinin "Socialist Men Under Red Flag"ın (Kızıl Bayrak Altındaki Sosyalist Adamlar) kısaltması olduğu iddia edildi. Bu iddianın bir şehir efsanesi olmadığına inanıyoruz.

Şirinlerin hayatında herşey mükemmel; paylaşım var, eşitlik var, adalet var. Mantardan bir köyde mantarların içinde yaşıyorlar. Şirin Köyde komün bir yapı var. Para birimi yok, malları değiş-tokuş yapıyorlar. Herşeyi paylaşıyorlar. Her şirinin özel bir yeteneği var ve bu yeteneğini toplumun faydasına kullanır. Ama her yetenekten bir tane var. İkinciye gerek yok. Herşey kendi köylerinde üretiliyor. Dışardan gelen bir şey yok ve kendi kendilerine yetiyorlar. Dünyaya kapalılar. Gözlüklü Şirin sürekli eleştiriyor ve sürekli kitap okumasına rağmen sevilmiyor. Tek tip insan modeli var. Şirin baba hariç hepsinin kıyafeti de aynı. Renkleri de aynı. Şirin baba sihir uzmanı. Usta şirin çok seviliyor sürekli kulak ardında bir kalem; sürekli çalışıp icadlar yapıyor. Gargamel ise komünizmin baş düşmanı kapitalizme benziyor. Azman da; Gargamel'e yardım eden bir kedidir. Her zaman Şirinleri yemek isteyen baş düşman.

Şimdi; hayal değil, bir Avrupa ülkesinde şirinlere benzer bir hayat yaşayan bir halkın dramını beraberce okuyalım.

Kendi Olamamak!

İkinci dünya savaşının bitmesine az bir zaman kala Viyana'dan kalkan; bacasından kara dumanların yükseldiği bir tren Moskova'ya doğru yol alıyordu. Bu bedbaht trenin taşıdığı iki de talihsiz yolcusu vardı. Alman işgalinden yeni kurtulmuş bir ülkenin iki önemli lideri Enver Hoca ve Mehmet Sheyhu. Kılık değiştirmiş bu kişilerin hedefinde Moskova'da Stalin'le görüşmek vardı. Nihayet ulaştılar Moskova'ya ve bağlılıklarını Stalin'e bildirdiler. Avrupa'nın göbeğinde yeni bir kominist ülke doğuyordu. Ve bu ülkeyi bekleyen çalkantılı geçecek bir kırk yıl. Bu kırk yılda kendi kliği içinde bile kah SSCB'ye kah Çin'e yaslandı durdu.

Kartallar Ülkesi

Malum her ırk kendini güç ve kudretinden ötürü bir özge hayvanla irtibatlandırır. Türklerin kurtla, Rusların ayıyla, Çinlilerin ejderhayla irtibatlandırılması gibi. Bizim orda kartalların yaşadığı dik yamaçlara "Kartallık" denir. Bu millet kendi lisanında kendine "Shiptar" "Kartal" diyor. Dolayısı ile kartalların yuvasına da "Shiqperise" "Kartallık" diyorlar.

Kendilerine kartal demelerinin ata olarak belledikleri İskender bey ile de alakası var. İskender bey Edirne sarayında Fatih'in okul arkadaşı. Memleketine dönünce Osmanlı'ya isyan edip çok uğraştırmış; miğferinde bir keçi başı ve kartal kafası taşımış ayrıca kartal yuvasına benzeyen Kruja kalesinde Fatih Sultan Mehmet'le yaptığı savaşları çok meşhur olmuştur.

Ayrıca ilkokul yıllarından hatırlıyorum bu ülkeyi. Hayat bilgisi derslerinde ülkemizi tarif ederken kendi kendine yeten birkaç kominist ülke ile zikredilmesinden hatırlıyorum. Soğuk savaş döneminin "Bağlantısızlar" ülkeleri arasında gösterilen bir ülke. NATO ve "Varşova Paktı" dışında kalmaya çalışırken kimlik bunalımı yaşamış bir ülke ve ülkesine yön veren lideri. BM'deki Kıbrıs müzakereleri sırasında yapılan oylamada Türkiye lehine oy veren altı ülkeden biri olduğu için sempati duyduğumuz ülke. Osmanlı bakiyesi topraklarda isyan etmeyen fakat Osmanlı ile toprak bağı kalmadığı için kendi başının çaresine bakmak zorunda kalan güzel insanlar ülkesi.

1912 yılında bağımsızlığını ilan etti. 1913’de büyük devletler tarafından tanındı. Fakat bu rahat dönem uzun sürmedi ve I.Dünya Savaşı’nın başlaması ülkenin İtalyanlar tarafından işgaline sebep oldu. Bu durum 1920 yılına kadar böyle sürdü fakat 1920 yılına gelindiğinde bu istilacılar ülkeyi boşalttılar ve yeniden bağımsızlığı onaylandı. Ülke işgalcilerden kurtarılmıştı ama toprakları ciddi oranda azalma göstermişti. Bu da Yugoslavya ve Yunanistan’ın yararınaydı.

Kral Zogo

1922 yılında ülkenin başına Ahmet Zogo geçti. Zogo, Üsküdar askeri idadisinde okumuş; Avusturya'da da üniversite okumuş; pek çok savaşa katılmış bir Osmanlı askeriydi. Zogo hükümeti 1924 yılında kendilerine demokratlar diyen bir grup tarafından devrildi. 1926'da karşı bir devrimle demokratları da bu kez Zogo devirdi ve ülkede kendi diktatörlüğünü kurdu. Parlamento 1926'da Ahmet Zogu'yu kral ilan etti. Zogo’yu destekleyenler kendilerine muhafazakar olarak tarif ediyor fakat bu kesim ülke içinde çoğunluğu oluşturmuyordu.

1927 yılında İtalya ile imzalanan antlaşma, iki ülke arasında ilişkilerin düzelmesini sağladı ve İtalyanlar bu antlaşma sayesinde birçok ticari ayrıcalıklar elde ettiler. Başkentteki İtalyan mimari eserleri o dönemden kalmadır. Böylece ülke içinde, İtalyanların etkisi giderek artmaya başladı halen devam eden İtalya etkisi o dönemden kalmadır.

Ülke, 1939 tarihinde, bir anda İtalyanlar tarafından işgale uğradı. Bu durum Ahmet Zogo’nun ülkesinden kaçmasına neden oldu. Önce Yunanistan'a, sonra Türkiye üzerinden Mısır'a gitti. Dindar bilinen Ahmet Zogo Türkiye'de dönemin İslam karşıtı yönetiminden ilgi görmedi. Mısır'da o dönem Kavalalı Mehmet Ali Paşanın torunu Kral Faruk; yönetimi elinde tutuyordu. Zogo Mısır'da çok büyük bir devlet töreniyle karşılandı. Kral Faruk'un "Biz bütün Arapları ve milletimizi toplayıp senin ülkenden Almanları ve İtalyanları kovacağız" sözü çok meşhur oldu. Çok geçmeden Kral Faruk'a karşı Mısır'da bir devrim yapıldı ve Kral Zogo, orada kalamayıp ordan da Fransa'ya gitti.

Enver

Tarih miladi 1908 yılını gösterdiğinde tüm Osmanlı coğrafyasında İttihat ve Terakki rüzgarı esiyordu. O yıl doğan çocuklara üç paşanın isimleri veriliyordu. Enver de o yıl doğup; Enver ismini alanlardandı. Adaşı Enver Sedat ve Cemal Abdunnasır gibi. Hayat serancameleri de benzer bir kader olmaktan kaçamamıştı.

20'li yaşlarda üniversite okumak için gittiği Fransa'dan kominist düşüncelerinden ötürü bursu kesilince Belçika'ya geçmiş ve burada da kominist etkiden kurtulamamıştı. Ülkesine döndüğünde köylerde öğretmenlik yapıyordu lakin devrin çalkantılarından uzak kalamadı. İçinde yetiştiği bektaşi kültürünün de etkisiyle kendini "ene'l hak" olarak görmüştür. Kendisi Maocu ve Stalincidir. Liderin tanrılaştırıldığı "kişi kültü" anlayışı ile bir milletin ömründen yarım yüzyıl çalmıştır.

Kimileri için din düşmanı diktatör, kimileri içinse gerçek devrimci lider olarak görülen Enver; ülkesini 40 küsür yıl yönetmiştir. Özellikle Hitler zamanındaki Alman işgali sırasında ülkesinin bağımsızlığına kavuşmasında büyük rol oynamıştır. Din üzerine fazla baskı uygulaması, Stalin'e yakınlığı, Stalin sonrası bir dönem Mao'ya daha sonrada tüm dünyaya ülkesini kapatması da dikkat çeken başka konulardır. Düşünsenize! Komünizm zorla ülkeleri etkisine alırken; Enver kılık değiştirip gitmiş ve komünizmi ülkesine kendi getirmiştir.

Komünist dönemde özel mülkiyet hakkı tamamen kaldırılıp kooperatifler kurdu. Halkın tüm mallarına el kondu. İtiraz eden ve aksini düşünenlerin tamamı hapishaneye kondu. Enver döneminin nerdeyse tamamını hapishanede geçiren; vücudunda neredeyse kırık kemiği kalmayan Sabri Koçi ile tanışma imkanı olmuştu. Yurtdışına kaçanlar gittikleri yerden istihbarat elemanları tarafından tehdit edilip getirildi.

Zogu'nun sağ kolu olan Abbas Kupi'nin başına gelenleri ise yakınlarından dinlemiştim. İstekleri yapılmadığı takdirde hanımının ve kızının öldürüleceği tehdidinde bulunuyorlar. Belçika'da eline bir tabanca veriyorlar ve bir kapı gösterip o evdeki kişiyi öldürdüğünde vazifesinin biteceğini söylüyorlar. Ama bir türlü bitmiyor pis işleri.

Mantarlarda Yaşayan Küçük İnsanlar

Enver'in panorayaları neticesinde ülke bir dev mantar tarlasına dönmüştü. Ülkenin neresine gitseniz mantara benzeyen yapılar görüyorsunuz. Bunkerler; bir milletin zihninin nasıl esir alındığına ve zihinlerinde nasıl zincirden blokaj oluşturulduğuna en güzel örnek! Kır! Kır! Bitmiyor. Tam 750 bin adetler. Gündüz, gece; gecenin bir yarısı sirenlerle birlikte insanlar düşman nükleer saldırı düzenliyor denerek buralara toplanıyordu. Kimse bu düşmanlar? Yarım metre beton, üstüne 15 cm çelik, onun da üstüne yine yarım metre beton. Nasıl bir zihnin ürünü ise artık.

Başkentin merkezinde müzeye dönüştürülmüş, gizli servisin örgüt merkezi olan bunkerlerden biri var. Enver Hoca, yönetimindeki siyasi hapishane tasvirleri, işkenceler, cinayetler, casusluk faaliyetleri, propaganda arşivi hepsini orada görmek mümkün.

Enver; bir avuç insanın zaten kısıtlı olan kaynaklarını, saçma sapan bir "Bunker" sistemiyle harcamaktan çekinmemişti. Bugün hala memleket toprakları baştan aşağı, boy boy bunkerlerle örülüdür. İşin garibi, Amerikan/batı bloğu yahut sovyet saldırısına karşı yapılan bu sığınakların herhangi bir işlevi de yoktur. İyi donanımlı birliklere karşı verilecek bir savaşta halk buralara doluşsa; iletişim ve ikmal imkanı olmayan bu sığınaklarda halk zaten kendiliğinden ölecekti. Fakat, Enver, bunu dile getiren askerî yetkilileri de hain ilan edip öldürmüştür. Hatta Bunkerleri tasarlayan mühendisi bile dayanıklılık testi sırasında tank topu ile öldürtmüştür.

Kimlik Bunalımı

Günümüzde halkın çoğunluğu adını duymaktan bile hazzetmiyor. Dünyadan izole olan doğu blokunun iki ucu olan; Çin ve SSCB ile de flört edip; ikisiyle de ters düşünce tamamen yapayalnız kalan liderdir o. Bunun üzerine sınır komşusu eski Yugoslavya ile de iyi anlaşamaması eklenince iyice paranoyaklaştı. İyice coşmuş; halkını hayali düşmanlarla korkutup, yalan haberlerle bir halkın zihnini boşaltıp ülkeye bir milyona yakın nükleer sığınaklar (Bunkerler) inşa ettirmiştir.

Yaklaşık kırk senelik bu dönemde diğer dünya ülkelerine kapalı, içine kapanık bir şekilde ülkesini yönetti. Zaman zaman bazı güçlü devletlerin yörüngesine girmekten kaçamadı ama soğuk savaş dönemi boyunca hüküm süren çift kutuplu dünyada, kendi kliği içinde bile kah oraya, kah buraya yaslandı durdu. Stalin'in cenaze merasimine katıldığında; özelikle Kruşçevciler'in ne olduğunu görmüştü. Kruşçev ile fikirleri çatışan Enver bu devletle de yollarını ayırdı. SSCB’den sonra Mao Zedung yönetimindeki Çin İle ilişkilere başladı. Sovyetler birliği ve Çin komünist partisini , dünya komünist hareketine ihanetle suçlayıp, her iki ülkeyi revizyonist ilan etmişti. Bu ikili ilişki Enver döneminde en çok göze çarpan süreç oldu. Ülkenin her yanını bir dönem Çinliler sarmıştı. Dört bin mühendis getirilmiş, ülkede baştan aşağı imar faaliyetlerine girişilmişti. Bu ilişki de uzun sürmedi Çin'e de sırtını çevirip bağlantısız olduğunu ilan etti. Şimdiki Kuzey Kore rejiminin benzeri bir devlet despotizmine yöneldi.

Dünya'dan Kopuk Yalnızlık

Ülkesinin İkinci Dünya Savaşından sonra bir İsviçre, belki bir Slovenya belki de Dubrovnik gibi özel olma fırsatını heba etmişti. İktidarı boyunca dağlara "Ulus-Parti-Enver" diye ismini yazdırmış; giderek faşizan tavırlar sergiliyordu. Tüm komünist liderler gibi ırkçıydı. Ülkedeki ödül ve cezalar kan bağına bağlıydı. Bu nedenle rejime karşı işlenen suçlar bireysel olarak görülmemiş ve her suçlunun üç nesil akrabaları da aynen cezalandırılmıştır. 1967'de ateizmi devlet dini haline getirip ülkesinin "dünyanın ilk ateist devleti" olduğunu ilan etmiştir. Ayrıca kişi ve yerleşim yeri adlarını dinsel etkilerden arındırmaya çalışmış ve ülkedeki tüm cami, türbe ve dini kurumları yıktırmış veya spor salonuna çevirtmiştir.

25 bin kişiyi idam ettirmiş veya öldürtmüş, sayısız insanı çalışma kamplarına ve işkencehanelere göndermiştir. Başta komşuları olmak üzere bütün dünya ile kavga etmiş; ülkeyi Avrupa'nın göbeğinde, Avrupa'nın en yoksul ülkesi haline getirmiştir. Araba, daktilo, Tv ve sakal tamamen yasaklanmış; bisiklet kullanmak ise özel izne bağlanmıştı. Her akşam haber bültenini sunan spiker haberlere: "İyi akşamlar Enver Hoca" diyerek başlıyordu. Çünkü sadece haber bültenini o seyrediyordu. Başka hiç kimsede Tv yoktu. Ülkede devlet televizyonunun düzenlediği şarkı festivalinin kalitesini ve şarkıların temasını beğenmeyince yapımcılarının çoğunu sürgüne göndermiş, bazılarına müebbet hapis cezası verdirmişti.

İnkisar-ı Hayal

Eğer biri yurtdışına devlet görevlisi olarak çıkarsa, ailesi o gelinceye kadar hapishanede rehin tutuluyordu. İmam Elvin Efendi ile beraber cami bahçesinden sandıklar içinde kitaplar çıkarmıştık. Korkudan gömülmüştü bu kitaplar. Bir enam, bir vird kitabı ve el yazması bir Mevlüt kitabı hala bende saklıdır. Üsküdar'da doğmuş, İstanbul aksanı ile konuşan Nermin ninenin söylediğine göre Müslim, Gayr-i Müslim tüm kadınlar peçeli geziyorlarmış ülkede.

Bir gün 3 kişi hacca gitmek ister. Lakin yurtdışına çıkışlar tamamen yasaklanmıştır. Adaylar, hac için tüm başvuruları yaparlar; dilekçeler Enver'in eline ulaşır. Onları yanına çağırarak ne yapacaksınız siz orada diye sorar. Hacılar: "Üç ay kalacaklarını ve ibadet edeceklerini" söylerler. Enver, isteklerini kabul ettiğini adaylara bildirir. Adaylar hazırlanır, eşe dosta veda edip yola çıkarlar. Başkente geldiklerinde ise; yol bir anda biter ve gerçekler ortaya çıkar. Enver, hac yolcularını üç ay orada ibadet etmek yerine; üç ay kendi ülkelerinde, kadın erkek demeden demir yolu işçiliği sürgününe yollar.

Çağdaş Firavun mı? Gargamel mi?

Altin isimli güzel bir dostum var. Sağ göz bebeğinde bir alacalık vardı. Sormuştum; "bu nasıl oldu?" diye. Enver 1976 senesinde kan kanserine yakalanmıştı. Taze bebek kanı ihtiyacı vardı. O yıl doğan çocukların ailelerine bebeğiniz ölü doğdu denip; uygun bebeklerin kanı Enver'e veriliyordu. Altin'in ailesi böyle bir felaketten kaçmak için annesini saklamışlar ve Altin bir mağarada doğmuş. Bebekliği orda geçmişti. Annesi kendisini yalnız bıraktığı bir sırada da gözüne diken batmıştı.

1981'de rejimin iki numaralı adamı başbakan Mehmet Sheyhu'yu öldürtmüş kendisi 1985'de ölmüştür. Enver birçok suikast girişiminden kurtulmuş fakat ecelden kurtulamamıştır. Bir evde cenaze töreninin video kaydını seyrettirmişlerdi. Tüm halk cenazenin konduğu katafalktın önünden gözyaşları içinde geçiyordu. Ev sahibesi kendileri çıkınca ekrana "işte bu biziz" demişti, kendileri geçiş yaparken. Peki dedim: "Enver ölünce korku devam mı ediyordu?" Verdikleri cevap çok enteresandı: "Biz öldüğüne inanmadık ki! Onu ölümsüz görüyorduk" dediler.

Ölümünün ardından kendisi için yapılan anıt mezara konsa dahi, daha sonra mezarı 1992 senesinde küçük yerel bir mezarlığa nakledilecek kadar kendisinden nefret edilmistir. Kendisine yapılan anıt mezar ise sonradan spor salonuna çevrilmiştir. Şu anda kendisini hatırlayan çok az insan vardır. Bazı eski tüfek Maocu ve Stalinci dışında seveni de yoktur.

Başkentteki blok bolgesindeki sarayı devlet konukevi olarak resmi davetler için kullanılıyor. Cumhuriyet muhafızları tarafından korununan malikanesi ise ne yazık ki halka açık değil. Ancak özel bir izinle gezilebilen malikane o yılların koşullarına göre epey lüks desek abartmış olmayız. Bütün evi gezmek yaklaşık bir saat sürüyor. Bütün ülke yoksulluk içinde yaşarken, Enver'in ve ailesinin yaşadığı malikane bir devrin özeti gibi...

Son Söz

Hezeyanlı gelgitlerle ülkeyi yok olmanın eşiğine getiren Enver Hoca'nın çağdaşı Belçikalı çizer Pierre Culliford'dan etkilendiğini düşünüyorum. Mantara benzeyen Bunkerler, komün hayat ve zihinlere konmuş blokaj bana garip kalmış ülkemi hatırlatıyor. Şartlanmış zihinler her akşam Tv başına toplanıyor. Tv’den yayılan nükleer sızıntı; kimini coşturuyor, kimini uyuşturuyor, kimi melankolikleri de romantikleştiriyor.

İyi Akşamlar Enver Hoca!  

Yine lafın hepsini söylemedik, anlayışlara havale ettik.